Funkcja i treść. Dychotomie polskiej architektury XX wieku w twórczości Jana Kruga (1911–1987)

Jerzy Wowczak

Kraków 2021

ISBN 978-83-66007-69-7

Przedstawiona do recenzji monografia poświęcona architektowi Janowi Krugowi wpisuje się w cykl podjętych w ostatnich latach badań, poświęconych polskim architektom, tworzącym w czasach, w których architekturę charakteryzowały wskazane w tytule dychotomie, w tym m.in.: Helenie i Szymonowi Syrkusom, Bohdanowi Lachertowi i Józefowi Szanajcy, Witoldowi Minkiewiczowi, Witoldowi Cenckiewiczowi, Adolfowi Szyszko-Bohuszowi, Ludwikowi Woytyczko, Zbigniewowi Kupcowi, Fryderykowi Tadanierowi, Wacławowi Nowakowskiemu, Bolesławowi Schmidtowi, Andrzejowi Frydeckiemu (dwie ostatnie monografie to dysertacje doktorskie) i wielu innym, o których wspomina także Jerzy Wowczak w swojej pracy. Wszyscy oni, urodzeni przed wojną i wtedy kończący studia a następnie rozpoczynający aktywność zawodową, czasem kontynuowaną w czasie okupacji (niektórzy w Polsce, część zagranicą), po 1945 roku podjęli aktywność związaną z odbudową i modernizacją kraju. Ich twórczość, pomimo utrudnionych kontaktów z architektami z zagranicy, ograniczeń i nacisków natury politycznej (rozdz. o próbie werbowania Jana Kruga przez UB w celu infiltracji środowiska architektonicznego), i ekonomicznej, wpisała się w sposób nowatorski, często na światowym poziomie, w architektoniczny krajobraz Polski. Zaprezentowane w pracy ujęcie tematu uważam za właściwe i w pełni czytelne. Z uznaniem należy ocenić dociekliwość i staranność autora w pozyskiwaniu wielu materiałów archiwalnych, które zostały poddane wnikliwej analizie.

Z recenzji wydawniczej prof. dr hab. inż. arch. Marzanny Jagiełło

Monografia pt. Funkcja i treść. Dychotomie polskiej architektury XX wieku w twórczości Jana Kruga (1911–1987) autorstwa Jerzego Wowczaka jest książką wartościową ze względu na treści poznawcze, ale również pożyteczną w kształtowaniu postaw młodego pokolenia architektów i walory popularyzacyjne wśród szerszego grona osób zainteresowanych współczesną polską architekturą. 

Wspomniane już „poznawanie” Jana Kruga i jego twórczości w rozdziałach 7, 8 i 9 dokonane jest z godną pochwały skrupulatnością i zauważalną empatią. Obok życiorysu i faktów charakteryzujących twórczość architektoniczną i artystyczną, prace dydaktyczne i aktywność organizacyjną osobowość Jana Kruga pokazana jest poprzez liczne fotografie z życia prywatnego, krąg znajomych i współpracowników – niekiedy ówczesnych luminarzy – oraz korespondencję. Żałować tylko należy, że wśród tych materiałów nie znalazły się – pewnie niezachowane – ślady prac nad okupacyjnymi planami rozbudowy Krakowa prowadzonymi w pracowni Panthera, mogłoby być interesującym uzupełnieniem dokumentów na temat twórczości niemieckiego architekta Huberta Rittera. Dychotomie w twórczości – ale i w postawach życiowych – spotykane niekiedy w czasie okupacji i powojennego ustroju Polski – bodaj najbardziej dosadnie, wręcz groteskowo – ujawniły się w okolicznościach złożenia dwu prac konkursowych na otoczenie gmachu ORZZ w Krakowie. Te i inne projekty Kruga, przedstawia Autor bez zbędnych komentarzy wartościujących przesłanki projektantów, za to w sposób uporządkowany profesjonalnym obiektywizmem i wspomagany licznymi reprodukcjami.

Z recenzji wydawniczej prof. dr hab. inż. arch. Aleksandra Böhma