Cocto latere nobilitavit

O ceglanych murach kościołów średniowiecznego Krakowa

Tomasz Węcławowicz

Kraków 2013

ISBN 978-83-7571-238-4

Do tytułowych rozważań o ceglanych kościołach średniowiecznego Krakowa wybrano reprezentatywne przykłady: najwcześniejsze, pokazujące recepcję ceramicznego tworzywa w wieku XIII i o sto lat późniejsze, z czasów swoistego apogeum rozwoju ceglano-kamiennej architektury w Małopolsce, nazywanej tradycyjnie ,,kazimierzowską”. Są to kościoły klasztorne: Franciszkanów i Cystersów w Mogile oraz parafialne: Mariacki i Bożego Ciała na Kazimierzu. Dobór był także uwarunkowany nowymi odkryciami dokonanymi w tychże kościołach w trakcie niedawnych prac konserwatorskich. W toku narracji pojawią się także odniesienia do kościoła Norbertanek na Zwierzyńcu, warsztatowo związanego zarówno z cysterskim, jak i franciszkańskim, oraz do kościoła pw. św. Katarzyny przy kazimierskim klasztorze Augustianów, rozpoczętym równolegle z pobliskim farnym, ale nigdy niedokończonym zgodnie z pierwotnymi zamierzeniami. Wzmiankowana wyżej czwarta bazylika gotycka – dominikańska, mimo że największa z nich, nie będzie omawiana, ponieważ neogotycka odbudowa niemal całkowicie zatarła pierwotne cechy warsztatowe.
Zakres analizy jest zróżnicowany, uwarunkowany przez materiał zabytkowy: stan zachowania i opracowania źródeł pisanych oraz stan zachowania źródeł materialnych, czyli murów i detali architektonicznych. O ile zasób źródeł pisanych nie ulega zmianom od dziesięcioleci, o tyle w wyniku badań architektonicznych i wykopaliskowych rozpoznanie źródeł materialnych sukcesywnie się powiększa.
Konfrontacja obu typów źródeł pozwala zmienić znacząco stan badań i zweryfikować wiele utartych poglądów. Jednakże w celu właściwej interpretacji dekoracji far Mariackiej i kazimierskiej, pozbawionych komentarza i oparcia w źródłach pisanych, poszerzono rozważania o ikonografię nie tylko figur, ale i całej przestrzeni sakralnej. Ponadto, każde dzieło architektury, zwłaszcza sakralnej, może być rozumiane jako tekst kultury. Powstawało w określonym kulturowym kontekście i było przez ówczesnych odbiorców ,,kulturowo doświadczane” i przeżywane. Zachowywało rzeczywistość o określonej strukturze i układzie znaczeń. Zawierało bowiem całe sekwencje komunikatów porządkujących czas i otaczającą przestrzeń. Kluczem do zrozumienia celu budowy ogromnych kościołów (trwającej całe dziesięciolecia) jest poszukiwanie tropów i symbolicznych sensów oraz odczytanie ich oryginalnych znaczeń. Wybrane kościoły, zarówno wczesne klasztorne, jak i reprezentacyjne – parafialne, zostały potraktowane jako nośniki wielorakich treści do uważnego czytania i wielowarstwowego interpretowania. Treści ideowe były bowiem najważniejszą przyczyną sprawczą każdej fundacji sakralnej i moderowały recepcję form architektonicznych, tendencji stylowych, wreszcie skutkowały sprowadzeniem muratorskich warsztatów z pobliskich bądź z odległych regionów artystycznych.
„… ta publikacja o typowo naukowym charakterze stanowi ważny i unikatowy punkt widzenia na związki pomiędzy architekturą a mecenatem i jest wzorcem warsztatowym interpretacji treści ideowo – artystycznych i strukturalno – materialnych architektury, pojmowanej jako dzieło sztuki. Jest zatem istotnym wkładem nie tylko do historii sztuki, ale tażke do jej teorii.”

z recenzji wydawniczej prof. zw. dr. hab. inż. arch. Andrzeja Kadłuczki